Kleurvererving Dexters
Dexters zijn er in 3 verschillende kleuren: zwart, rood en dun. Op basis van de kleur van ouders en grootouders is een voorspelling te maken wat de kleur van het kalf zal worden. In dit artikel wil ik proberen dit eenvoudig uit te leggen.
Chromosomen
Net als bij de mens zijn bij een koe de chromosomen paarsgewijs aanwezig. Bij de voortplanting splitsen deze paren zich op in enkelvoudige DNA-strengen. Door versmelting van eicel en zaadcel komen 2 DNA-strengen weer bij elkaar en vormen weer paren. Om het overzichtelijk te maken wordt informatie (DNA) wat op een chromosoom ligt vertaald in een letter. Omdat we altijd te maken hebben met een chromosoom-paar hebben we per chromosoom-paar 2 letters. De ene komt van de vader, de ander van de moeder.
De basiskleur bij Dexters is zwart. Dun en rood zijn mutaties. De mutaties worden aangegeven met een letter. Dun is de letter b, rood is de letter e. De kleur dun ligt op een ander chromosoom dan de kleur rood.
De basiskleur zwart wordt aangegeven met een hoofdletter. Deze kleur is dominant over zowel de dunkleur als de roodkleur. Gaat het om het chromosoom waarop de dunkleur ligt, dan wordt de basiskleur zwart aangegeven door de hoofdletter B. Gaat het om het chromosoom waarop de roodkleur ligt, dan wordt de basiskleur zwart aangegeven met de hoofdletter E.
Zoals gezegd heeft een chromosoom-paar altijd 2 letters. Wanneer het twee kleine of twee hoofdletters zijn dan spreken we van homozygoot (bijvoorbeeld EE, ee, BB of bb). Wanneer het chromosoom-paar bestaat uit een grote en een kleine letter (bijvoorbeeld Ee of Bb) dan spreken we van heterozygoot.
Bij twee hoofdletters is de kleur zwart.
Bij één hoofdletter en één kleine letter is de kleur zwart (want zwart, de hoofdletter, is dominant over de kleine letter).
Bij twee kleine letters is de kleur rood (bij ee) of dun (bij bb).
Omdat de kleuren rood en dun op twee verschillende chromosomen-paren liggen, moeten we ook altijd naar twee chromosomen-paren kijken.
Roodfactor
Wanneer we een fokzuivere (homozygote) zwartbonte kruisen met een fokzuivere roodbonte krijgen we altijd zwarte kalveren. Dit komt omdat zwart dominant is over rood (rood is recessief). In dit geval gebruiken we voor homozygoot zwart de letter EE. Rood krijgt de letter ee. De kruising tussen deze 2 dieren levert altijd een E van de zwarte en een e van de rode. Alle nakomelingen hebben dus als lettercombinatie (genotype) Ee.
De kleur is zwart want E (zwart) is dominant over e (rood). Echter het dier is niet homozygoot (2 dezelfde letters) maar heterozygoot. Het heeft een verborgen rood gen welke je uiterlijk niet ziet maar wel aanwezig is. We noemen dit ook wel de roodfactor.
Kruisen we een zwarte koe met roodfactor (Ee) met een rode stier (ee), krijgen we 50% rode (ee) en 50% zwarte (Ee) kalveren. Immers: de rode stier geeft altijd het rode gen (e) door. De zwarte koe geeft na chromosoomsplitsing 50% eicellen met het rode gen (e) en 50% met het zwarte gen (E).
Ook uit 2 zwarte dieren kan een rood kalf geboren worden. Beide ouders moeten dan wel de roodfactor bezitten (Ee). De kans op een rood kalf is het beste te berekenen via een tabel.
| Zaadcel E | Zaadcel e | |
| Eicel E | Kalf EE (zwart) | Kalf Ee (zwart met roodfactor) |
| Eicel e | Kalf Ee (zwart met roodfactor) | Kalf ee (rood) |
We hebben dus 25% kans op een rood kalf. 25% van de kalveren is homozygoot zwart, en 50% is zwart met de roodfactor. Van de zwarte kalveren heeft dus 2/3 de roodfactor.
Dunfactor
De vererving van de dunkleur werkt exact hetzelfde als de rode kleur. Namelijk recessief. Echter de factor die de dunkleur bepaalt zit op een ander chromosoom dan de rode kleur. We geven dan ook een andere letter, de letter b (van brown).
Dieren met een dunkleur hebben als genotype dus bb. Zwarte koeien hebben als genotype BB of Bb. De laatste (Bb) bezitten dus de dunfactor.
Combinatie dun en rood
De rode kleur en de dunkleur zitten op verschillende chromosomen. Voor de totale kleur moeten we dus met beide kleuren rekening houden. Hiervoor maken we een combinatie van de factoren in de letters.
Een homozygote zwarte heeft als genotype BB EE.
Een homozygote rode heeft als genotype BB ee
Een homozygote dunkleur heeft als genotype bb EE
Indien een Dexter het genotype bb ee heeft, dus zowel dunkleur is als rood, dan overheerst altijd de rode kleur. In dit geval is de term dominant verleidelijk maar niet op zijn plaats. Immers Rood en Dun liggen op verschillende chromosomen dus kunnen elkaar niet domineren.
Er zijn dus prachtige combinaties te verzinnen van dieren die zowel de dunkleur vererven als de rode kleur. Om vast te stellen of een dexter de rood- en/of de dunfactor heeft zijn er meer methodes:
1: ouders: als een zwart dier een rode moeder of vader heeft, dan heeft het altijd de roodfactor.
2: nakomelingen: als een zwart dier rode nakomelingen heeft heeft het altijd de roodfactor
3: DNA onderzoek.
Voor de grap een opgave: We hebben een zwarte koe Ans, zij is geboren uit Lentebode Marco, een rode stier die geen dunkleur kalveren gegeven heeft. De moeder van Ans was een dunkleur. We laten deze koe dekken door Saksenstate Jasper, een zwarte stier die zowel zwarte, dunkleur als rode kalveren gegeven heeft.
In tabelvorm is de kans eenvoudig te berekenen:
| Jasper B en E | Jasper B en e | Jasper b en E | Jasper b en e | |
| Ans B en E | Kalf BBEE | Kalf BBEe (RF) | Kalf BbEE (DF) | Kalf BbEe (DF RF) |
| Ans B en e | Kalf BBEe (RF) | Kalf BBee (rood) | Kalf BbEe (DF RF) | Kalf Bbee (rood DF) |
| Ans b en E | Kalf BbEE (DF) | Kalf BbEe (DF RF) | Kalf bbEE (dun) | Kalf bbEe (dun RF) |
| Ans b en e | kalf BbEe (DFRF) | Kalf Bbee (rood DF) | Kalf bbEe (dun RF) | Kalf bbee (rood DDF) |
Verklaring:
RF = roodfactor; DF = Dunfactor, DDF = Dubbel dunfactor (dunkleur, maar uiterlijk: rood)
Jasper is zwart, maar vererft zowel dun- als roodfactor dus heeft genotype BbEe. Hij kan dus aan zijn nakomelingen meegeven: B, b, E, e. Ans heeft van vader het rode gen e meegekregen en kan dit doorgeven. Zelf is ze zwart dus geeft van daaruit E door. Ans moeder was dunkleur dus van daaruit vererft ze b. Zelf is ze zwart dus geeft B door. Ans heeft dus ook genotype BbEe.
In dit voorbeeld van 2 zwarte ouders zijn er 16 mogelijkheden. Te reduceren tot 6:
1/16: homozygoot zwart: BBEE
2/16 zwart met RF
2/16 zwart met DF
4/16 zwart met DF en RF (dus 9/16 zwart)
2/16 dun met RF
1/16 dun zonder RF (dus 3/16 dunkleur)
2/16 rood met DF
1/16 zowel rood als dun, uiterlijk is rood, maar heeft 2x de dunfactor!
1/16 rood zonder DF (dus 4/16 rood)
Nou is dit wel het meest extreme voorbeeld, maar ik hoop toch dat via de coderingen het verhaal een beetje duidelijk is.
Wildfactor
Naast de gewone rode Dexter (aangeduid met e/e) bestaat er ook een wildfactor E+. Dexters met de combinatie E+/e of E+/E+ zijn uiterlijk ook rood. Door de wildfactor kunnen zij echter ook zwart bezitten. Vaak zien we dit zwart aan de kop, in de staart en aan de (onder)poten.
Het zwart kan zich ook in banen door het rood begeven. We spreken dan van Brindle, vrij vertaald: getijgerd. Hieronder een voorbeeld van een Brindle koe. Omdat de rasbeschrijving zegt dat Dexters éénkleurig zijn is de kleurslag Brindle ongewenst.
TESTEN:
In USA zijn goedkope kleurtesten beschikbaar. U kunt de kleur van uw dier middels DNA onderzoek laten vaststellen voor circa 10 Euro per kleur.
Met dank aan Annemiek Scholten